İnsanı kamil olma yolunda ki 4 kapı 40 makam nedir ?

Dört Kapı Kırk Makam ilkesi ile insanı,olgun insan (insanı kamil ) olabilmesini saglayan kuralları Hünkâr Hacı Bektaş-ı Veli tespit etmiştir. Bu kurallar devre devre olup insanı olgunluga taşır. Hacı Bektaş-ı Veli bunları şu şekilde özetlemiştir '' Kul, Tanrı'ya Kırk makamda erer, ulaşır ve dost olur.

Sırayla Şeriat, Tarikat, Marifet ve Sırr-ı Hakikat olan bu dört kapının ayrı ayrı 10 da makamı vardır.

Olgun insan olma yolunda olan her can bu dört kapı ve dört kapı içerisinde oluşan kırk makamdan sırasıyla geçerek ruhunu ve benliğini olgunlaştırarak İnsan-ı Kamil olur.

Ela gözlü pirim geldi

Duyan gelsin işte meydan

Dört kapıyı kırk makamı

Bilen gelsin işte meydan.

Şah Hatayi

Dört Kapı-Kırk Makam ilkeleri, halk arasındaki ifadesiyle, "Şeriatta bu benim şu senin; Tarikatta ve Marifette hem senin, hem benim; Hakikat'te ne senin, ne de benimdir. "Hakikat kapısı, senliğin ve benliğin yok edildiği birlik kapısıdır. Bu makamda "atam gök, anam yerdir."

Mürşid-i kamil (olgun ve yetkin insan) olmanın manevi aşamaları olan dört kapının (Şeriat, Tarikat, Marifet ve Hakikat'ın) onardan kırk makamı ve yüzaltmış menzili (mertebesi) vardır. Belli simgelerle ifade edilen Dört kapının anlamı hakkında tasavvuf çevrelerince çeşitli görüşler ileri sürülmektedir. Konuyla ilgili bilgiler, daha çok İmam Cafer Sadık'ın Buyruk ve Hacı Bektaş Veli'nin Makalat adlı

yapıtlarında yer almaktadır. Buna göre:

1. Bab (Kapı): Şeriat Kapısı Bel- oğlu; simgesi yel'dir.

2. Kapı: Tarikat Kapısı Yol-oğlu; simgesi od' tur (ateştir).

3. Kapı: Marifet Kapısı Atam gök, anam yer; simgesi su 'dur.

4. Kapı: Hakikat Kapısı İloğlu, Kemaloğlu; simgesi topraktır.

İmam Cafer Sadık'a göre:

· Şeriat gemdir, tarikat denizdir, marifet gavvastır (dalgıçtır), hakikat ise dürr'dür (incidir). Pir olan kimse, gemiye binip tarikat denizinde yüzmesi ve marifette dalgıç olup hakikat incisine erişmesi gerekir.

· Şeriat tendir; Tarikat ettir; Marifet iliktir; Hakikat candır.

· Şeriat kapıdır; Tarikat eşiktir; Marifet sövedir (çerçevedir); Hakikat kilittir.

· Şeriat Kaledir, Tarikat Kapısı, Marifet Kilidi, Hakikat anahtarı H.A

· Ve diğer bir tanıma göre, Şeriat çerağdır; Tarikat fitildir; Marifet yağdır; Hakikat şuledir (ışıktır). İmdi (şimdi, buna göre) taliplere dahi öyle gerektir ki, çerağ gibi doğru duralar; fitil gibi yanalar; yağ gibi eriyeler; nur gibi şule vereler. Erenler meydanından dönmiyeler. Tarikat halinde duralar. Dahi hakikatten çıkmayalar; mürebbiden, müsahipten dönmüyeler; talip olalar, kalıp olmayalar...

Hakikat, dil ile ikrar, kalp ile tasdik, vücut ile ameldir. Hakikat Hak yoludur. Hakikata giren taliplerin külli işleri Hakk'a layık olması gerekir. Diğer bir tanımla, Hakikat doğru rah-ı kadimdir (ulaşılan, ezelden beri sürüp gelen doğru bir yoldur) ve hem doğru binadır.

· Şeriat: Çırağ (delil); Tarikat: Fitil; Marifet: Yağ; Hakikat: şuledir (ışıktır).

· Şeriat: ilkolkul; Tarikat: Ortaokul; Marifet: Lise; Hakikat: Universite'dir.

· Şeriat abdesti su ile olur. Tarikat abdesti pir elinden biat etmektir. Maarifet abdesti nefsini bilip Rabbini tanımaktr. Haki-kat abdesti, öz kendi ayıplarını görüp sairlerin (diğerlerin) ayıbını örtmektir.

· Şeriat: Anadan doğmak

· Tarikat: İkrar vermek (dil ile ikrar vermek, kalb ile tasdik etmek)

· Marifet: Nefsini bilmek

· Hakikat: Mürşid-i kamil olmak, Hakk'ı kendi özünde kendi özünü Hak'ta görmek ve Hak ile Hak olmaktır.

Şeriat, Tarikat yoldur varana /Hakikat, marifet andan içeri diyen halk ve Hak aşığ: Yunus Emre, Imam Cafer Buyrugunda da belirtildiği gibi, şeriatı bir gemiye, hakikatı deryaya benzetmektedir:

Şeriatın haberin şer ile diyem işit

Şeriat bir gemidir, hakikat deryasıdır

Ol geminin tahtası ne kadar muhkem ise

Deniz mevc uruncağız soyub uşadasıdır

Bundan içeri haber dinlegel benden ey yar

Hakikatın kaflri, şer'in evliyasıdy.

Kaygusuz Abdal'a göre: "Ademin başı arşdır ve cesedi kandildir ve ruhu nurdur ki, her biri bedene hayat verir:

Alemde, karakış, Şeriat gibidir

Yaz, Tarikat gibidir

Güz, Marifet gibidir

Bahar, Hakikat gibidir.

İngiliz yazarı John Kingsley Birge, 1937'de yayımlanan "The Bektashi Order of Dervishes" adlı yapıtında dört kapının anlamını bir Bektaşi mürşidinden edindiği bilgilere dayanarak şöyle açıklamaktadır:

Şeriat : Ortodoks Sünnilik'teki dinsel yasalar;

Tarikat: Gizli dinsel sistemin öğretileri ve pratiği;

Marifet : Mistik Tanrı bilgisi;

Hakikat: Gerçeği özümsemek ve yaşamaktır.

Birge, şekeri örnek göstererek konuya şöyle açıklık getirir: Şekerin sözlükteki tanımı şeriat; tanımının yetersizliğini anlamak tarikat; şekerin tadına bakmak marifet; "ben şekerim" demek ise hakikattır.

Alevi-Bektaşi ozanlarından Genç Abdal, dört kapıyı bir şehire benzetmektedir; bu ilim şehirinin kapısı ve mimarı Şahı Merdan Ali'dir:

Dört kapı içinde bir şehir gördüm;

Mimarımız Şah i Merdan AIi'dir.

Açılmış kapısı, içeri girdim;

Pazarımız Şahı Merdan AIi'dir.

ŞERİAT MAKAMLARI:

1. İman etmek

2. İlim öğrenmek

3. İbadet etmek

4. Haramdan uzaklaşmak

5. Ailesine faydalı olmak

6. Çevreye zarar vermemek

7. Peygamberin emirlerine uymak

8. Şefkatli olmak

9. Temiz olmak

10. Yaramaz ve sakıncalı işlerden sakınmak

Şeriat Kapısı’nı ve makamlarını şöyle özetleyebiliriz:

Kendi öz benliğini kötülükten arıtmayan, gelişmemiş, olgunlaşmamış insanın, din kuralları ve yasalar zoruyla eğitilmesi, kişilere ve topluma zarar verecek hareketlerde bulunmasına meydan verilmemesidir.

TARİKAT MAKAMLARI:

1. El almak / Tövbe etmek

2. Mürşidin öğütlerine uymak

3. Temiz giyinmek

4. İyilik yolunda çalışmak

5. Hizmet etmeyi sevmek

6. Haksızlıktan korkmak

7. Ümitsizliğe düşmemek

8. İbret almak

9. Nimet dağıtmak

10. Özünü fakir görmek

Tarikat kapısını ve makamlarını şöyle özetleyebiliriz: İnsanın kendi öz iradesiyle hiç bir dış zorlama olmadan her türlü kötülüğü benliğinden kovabilmesi, elinden gelebilecek tüm iyilikleri hiç kimseden esirgememesi aşamasıdır.

MARİFET MAKAMLARI:

1. Edepli olmak

2. Bencillik, kin ve garezden uzak olmak

3. Perhizkârlık (İsraf ve müsriflikten kaçınma)

4. Sabır ve kanaat

5. Utanmak

6. Cömertlik

7. İlim öğrenmek

8. Hoşgörü olmak

9. Özünü bilmek

10. Arif olmak (kendini bilmek)

Marifet kapısını ve makamlarını şöyle özetleyebiliriz:

Duygu ve ilimde en yüksek düzeye ulaşmak, tanrısal sırları fark etmektir.

HAKİKAT MAKAMLARI:

1. Alçak gönüllü olmak

2. Kimsenin ayıbını görmemek

3. Yapabileceği hiç bir iyiliği esirgememek

4. Allahın her yarattığını sevmek

5. Tüm insanları bir görmek

6. Birliğe yönelmek ve yöneltmek

7. Gerçeği gizlememek

8. Manayı bilmek

9. Tanrısal sırrı öğrenmek

10. Allahın varlığına ulaşmak

Hakkı görmek, zaman ve mekân üstü Tanrısal Dem’in kudreti içinde Devr-i Alem’e dönmektir.